Heeft Nietzsche Stirner gelezen?
Er is een Nietzsche/Stirner-Vraagstuk dat de gemoederen nog steeds bezig houdt:
Ik kwam een detective-achtig “bewijs” tegen voor Nietzsches kennis van Stirner, van Bernd A. Laska. Die beweert dat Nietzsche tijdens een logeerpartij in oktober 1865 bij zijn vriend Hermann Mushacke in Berlijn, door diens vader Eduard Mushacke, die persoonlijk bevriend was met Max Stirner, gewezen is op Stirners boek. Dat leidde tot een geestelijke crisis bij Nietzsche, die pas bezworen werd door de kennismaking met Schopenhauer. Daaruit ontwikkelde zich “de filosoof Nietzsche”.
Nietzsche zèlf heeft zich nooit uitgelaten over Stirner.
Max Stirner (1806-1856), werd destijds alleen gelezen in de literaire underground en gold volgens Bernd Laska als een uitgestotene, een onaanraakbare, een paria van de geest.
Stirner zou een “schier demonische dialecticus” zijn die, vergeleken bij Nietzsche, “vaak radicaler, minder omslachtig, als vivisector nauwkeuriger te werk gaat”.*
“Der Einzige und sein Eigentum” (1844) is het wildste ketterboek dat ooit een mensenhand heeft geschreven, Stirner heeft er een waarlijke Duivelsreligie mee gegrondvest”, zegt Karl Joël.
Het bewijs van Laska, o.a.:
* Het is nauwelijks voorstelbaar dat MUSHACKE-senior de kundig geïnteresseerde Nietzsche niet heeft verteld over zijn vriend Max Stirner; dat hij diens “Einzige” niet in zijn boekenkast had; dat Nietzsche het boek daar niet heeft verslonden(…)
Hier las Nietzsche over Gods dood, immoralisme, nihilisme enz.; hij zag hoe zich iemand “voorbij goed en kwaad” had geplaatst en “met de hamer filosofeerde”: voor een hoogst gevoelige mens als Nietzsche een nauwelijks te verwerken geestelijke overdosis. Op de zo verwekte roes van gedachten volgde een waarlijke inzinking, zelftherapie, de initiële crisis, de vlucht enerzijds naar Schopenhauer en anderzijds “in de gevoelloze stupiditeit…als gevolg van mijn filologische houthakkerij” (uit brief Nietzsche aan Hermann Mushacke, 14 März 1866).
* Overbecks vrouw IDA herinnerde zich in 1899, dat zij rond twintig jaar daarvoor een gesprek met Nietzsche had gehad, in het verloop waarvan hem de woorden waren ontglipt, dat hij zich geestelijk verwant voelde aan Stirner.
* Er kwam nog een uitspraak bij van ADOLF BAUMGARTNER, die ten tijde van Nietzsches vroege tijd in Bazel diens lievelingsleerling was geweest, maar zich spoedig van hem had vervreemd. Baumgartner, inmiddels hoogleraar oude geschiedenis in Bazel, herinnerde zich in 1874 Stirners boek te hebben geleend uit de bibliotheek van de universiteit van Bazel en gaf aan dit te hebben gedaan op aanraden van Nietzsche. De uitlening kon aan de hand van het oude registerboek worden bevestigd.
* FRANZ OVERBECK, de begripvolste, betrouwbaarste en meest tot oordelen bekwame vriend van Nietzsche, kwam na een pijnlijk onderzoek van alle aspecten tot de slotsom: “Het lijdt geen twijfel, dat Nietzsche zich jegens Stirner eigenaardig heeft gedragen(…) Dat is heel zeker niet gebeurd om een of andere invloed op hem geheim te houden (die strikt bezien helemaal niet voorhanden is), maar omdat hij verkoos om in het algemeen voor zichzelf klaar te komen met de indruk die hij van Stirner heeft gekregen.(…) Ik beweer dienovereenkomstig, dat Nietzsche Stirner heeft gelezen. Dat mag voor tegenstanders van Nietzsches boeken zonder meer de conclusie staven, dat hij een plagiator is geweest. Wie hem zelf heeft gekend, zal hieraan slechts in de laatste plaats denken.
Uit: Nietzsches initiële crisis/ Het Nietzsche-Stirner-vraagstuk in een nieuw licht.
Bernd A. Laska /German Notes and Reviews, 2002
foto: verklaring Ida Overbeck over invloed Stirner op Nietzsche. Uit: Franz Overbeck und Friedrich Nietzsche/eine Freundschaft. Jena, 1908 (bibliotheek Marjolijn).
* Ludwig Klages
zie: Young Nietzsche
zie: Nietzsche/Stirner
