atelierbezoek(19)

Als vriendschap voortkomt uit vakmanschap,
wanneer gelijkgestemdheid blijkt en bloeit door verwoorden,
dan wordt Hölderlin’s tijdloze oproep wederom benadrukt:
“Schrijf me toch snel. Ik heb je zuivere tonen nodig.
De ziel die heerst onder vrienden,
het ontstaan van gedachten in gesprek en brief
zijn voor kunstenaars onontbeerlijk.”
Dank je wel, Lucette ter Borg, voor je atelierbezoek!

Schermafbeelding 2016-05-01 om 20.22.11

Bovenstaande foto is een cadeautje van een bezoeker van
de tentoonstelling “Snapshot of a larger order”: Ronald Bellekom

Onderstaande tekst werd door Lucette ter Borg geschreven voor
DE WANDELGIDS“,
die de tentoonstelling Snapshot of a larger order begeleidt.
De tentoonstelling is nog te zien t/m 17 juli 2016
zie Snapshot on Vimeo

 

Marjolijn van den Assem: tekenen in de taal van de dooiwind
Door: Lucette ter Borg

Hoewel ze daar waarschijnlijk zelf helemaal niet van overtuigd is,
zijn er maar weinig mensen zo geprivilegieerd
als beeldend kunstenaar Marjolijn van den Assem.
Dat komt omdat Van den Assem weet waarnaar ze zoek
t (waarmee overigens niet is gezegd dat ze ook zal vinden).
Hoe velen dobberen hun leven lang rond
in een maalstroom van verlangens, gevoelens, gebeurtenissen,
zonder te weten wat ze willen, op welk kompas ze moeten varen
en wie ze daarbij kan helpen?
Anders is dat bij Van den Assem (1947).
Zij heeft haar leidraad vijfendertig jaar geleden gevonden.
Als twintiger verdiept ze zich in tientallen filosofen en schrijvers,
omdat ze, zoals ze zegt, ‘niet goed wist hoe ik moest leven’.
Het is altijd twijfelen.
Maar dan krijgt ze Ecce Homo cadeau, het getormenteerde zelfportret
dat de Duitse filosoof, taalvirtuoos en dichter Friedrich Nietzsche
in 1888 schrijft voordat hij definitief tot waanzin vervalt.
Van den Assem raakt verslingerd aan de filosoof.
Vanwege zijn moed, de enorme gedachtesprongen, de twist, twijfel
en tegenspraak die hij toelaat in zijn denken.
En ook vanwege het recalcitrante: het iedere keer tegenspreken
van de zekerheden die je net hebt verworven.
Op haar atelier liggen de beduimelde exemplaren opgestapeld
en open – aantekeningen in de marge.
Van den Assem mag zich dan ontwikkeld hebben tot een serieuze
Nietzsche-kenner, wetenschapper is ze niet.
Daarvoor is ze te veel beeldend kunstenaar,
ze zoekt iets anders in zijn geschriften.
Ze reist Nietzsche na.
Van Naumburg gaat het tot Nice, van Leipzig tot Genua en Turijn,
van het Zwitserse Sils Maria tot Sorrento, onder Napels.
Ze plukt de bloemen die langs Nietzsche’s pad groeien, droogt ze,
brengt ze mee naar huis, aan de voet van de Van Brienenoordbrug.
Ze duikt net als Nietzsche in de flink stromende rivier de Saale
in Naumburg en worstelt zich naar de overkant.
Ze traceert zijn pad, zijn liefdes, de vrouwen die op hem vielen.
Zag Nietzsche het landschap ook zo?
En hoe kreeg het vorm in zijn denken?
Thuis maakt ze er tekeningen van – deels abstract, deels figuratief.
Zinnen uit Nietzsche’s geschriften duiken op en verlaten haar nooit meer.
Het zijn regels zo mysterieus en mooi, dat ze door en door ‘geleefd’
en getekend worden.
Hoe ziet iets eruit dat geschreven is ‘in de taal van de dooiwind’?
Hoe moet je Zarathoestra voorstellen als hij zegt
(in Aldus sprak Zarathoestra):
‘Ik drink de vlammen die uit mij breken, in mijzelf terug.’
Hoe verbeeld je de tegenstrijdige en tegelijkertijd
zo kloppende regel:
‘Juist tussen het meest verwante liegt de schijn het schoonst;
want de kleinste kloof valt het moeilijkst te overbruggen’
(uit Aldus sprak Zarathoestra)?
Van den Assem probeert het iedere dag opnieuw,
op de grond van haar atelier.
Met vetkrijt, Oost-Indische inkt, kroontjespen en soms
met een haarfijn Japans breekmesje gaat ze aan de slag.
Ze kauwt op het papier, trekt – zo omschrijft ze dat zelf –
de afbeelding er soms af, ze knipt, scheurt, hamert,
haar hand slingert en slaat.
’s Ochtends weet ze niet waar ze ’s middags eindigt.
‘Nietzsche werkt met me mee,’ noemt ze dat.
‘Soms lijkt het alsof hij mijn handschrift onthoudt.’
Nu is dat handschrift aangekomen in een speciaal gebouwd
paviljoen in de Noletloodsen.
Driehonderd kleine, steeds iets veranderende tekeningen
hangen tegenover acht grote tekeningen.
De kleine tekeningen vormen de strakke, minimalistische installatie
lettre/Brief/letter/brief (2015).
De grote tekeningen – een selectie van een grotere,
nog steeds groeiende serie – fungeren als lyrisch contrapunt
en heten brevis libellus (2015-2016), letterlijk ‘kort schrijven’.
Ze zijn ontstaan als reactie op eigenlijk maar één brief:
een brief uit 1802 van de Duitse lyrische dichter
Friedrich Hölderlin, die Nietzsche’s lievelingsdichter was.
In 1802 loopt de door liefdesverdriet verteerde Hölderlin
in verwilderde toestand van Bordeaux, waar hij een aanstelling
als huisleraar heeft, terug naar het noorden, naar Duitsland.
Onderweg beschrijft hij in een brief aan
een vriend een ‘ijzeren hemel’,
maar ook de schoonheid van een ontluikende natuur.
Deze brief schrijft Van den Assem over – monomaan,
met kroontjespen, een oefening in kennen, kunst en kalmte.
Hölderlin eindigt de brief met de wanhopige oproep
om terug te schrijven:
‘Ik heb je zuivere tonen nodig’.
Die ‘zuivere tonen’ komen van Nietzsche zelf – althans
in het werk van Van den Assem.
Vijfentachtig jaar later – in 1888 – schrijft de filosoof terug
en ontstaat er een fictieve correspondentie binnen één brief.
Bij de 325ste overschrijving van Hölderlins brief sluipen
Nietzsche’s woorden uit Ecce Homo het papier op.
‘Er is iets ongestilds, iets onstilbaars in mij,
dat zich wil laten horen,’
schrijft Nietzsche.
En dat is de essentie van het kunstenaarschap.

Marjolijn van den Assem:
lettre/Brief/letter/brief (50 t/m 350) (2015)
en
brevis libellus (2015-2016) serie van 8 werken op papier
zie: Snapshot(7)

zie: atelierbezoek(1)
zie: atelierbezoek(2)
zie: atelierbezoek(3)
zie: atelierbezoek(4)
zie: atelierbezoek(5)
zie: atelierbezoek(6)
zie: atelierbezoek(7)
zie: atelierbezoek(8)
zie: atelierbezoek(9)
zie: atelierbezoek(10)
zie: atelierbezoek(11)
zie: atelierbezoek(12)
zie: atelierbezoek(13)
zie: atelierbezoek(14)
zie: atelierbezoek(15)
zie: atelierbezoek(16)
zie:
atelierbezoek(17)
zie: atelierbezoek(18)
zie: atelierbezoek(19)
zie: atelierbezoek(20)
zie: atelierbezoek(21)
zie: atelierbezoek(22)
zie:
atelierbezoek(23)
zie: atelierbezoek(24)

 

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *